KURULUŞU
Müslüman ülkeler arasında dayanışma ve işbirliğini geliştirmek amacıyla İslam Konferansları düzenlenmesi düşüncesi Suudi Arabistan Kralı’nın 1966 yılında "İslam Birliği" sloganı, daha sonra Fas Kralı’nın 1969 yılında "İslam Dayanışması" fikrini atmasıyla somutlaşmış, bazı Arap devletleri ise Arap Zirve Konferansları düzenlenmesini tercih ettiklerini açıklamışlardır.
İslam dünyasını ilgilendiren gelişmelerin yoğunlaşması, bu bağlamda Kudüs’te El Aksa Mescidi’nin yakılması üzerine, Suudi Arabistan ve Fas Kralı'nın girişimleri sonucunda 22-25 Eylül 1969 tarihlerinde Rabat'ta Birinci İslam Zirve Konferansı toplanmıştır. Türkiye, Zirve’ye Dışişleri Bakanı başkanlığında bir heyetle katılmıştır.
1970 yılında Karaçi'de gerçekleştirilen İkinci İslam Dışişleri Bakanları Konferansında Örgüt’e bir Genel Sekreter atanmış, 1972 yılında Cidde'de yapılan Üçüncü İslam Dışişleri Bakanları Konferansında ise, ‘‘İslam Konferansı Şartı’’ kabul edilmiştir.
İKÖ'nün merkezi Cidde'dedir. Halen 57 ülkesi bulunmaktadır. KKTC dahil, 5 ülke de ‘‘gözlemci’’ statüsündedir. Her İslam ülkesi Örgüte üye olabilmektedir. Yeni üye kabulü üye ülkelerin 2/3 çoğunluğunun onayıyla gerçekleşebilmektedir.
İKÖ'NÜN AMACI
İslam Konferanslarının amaçları, İKÖ Şartı’nda şu şekilde belirlenmiştir:
a) Üye devletlerarasında İslam dayanışmasını geliştirmek,
b) İktisadi, sosyal, kültürel, bilimsel ve diğer önemli faaliyet sahalarında üye devletlerarasında işbirliğini güçlendirmek ve uluslararası örgütlerde üye devletlerarasında dayanışmayı yürütmek,
c) Irk ayrımını, fark gözetmeyi bertaraf etmeye ve sömürgeciliğin her şeklini ortadan kaldırmaya gayret etmek,
d) Adalet üzerine kurulu uluslararası barış ve güvenliği desteklemek için gerekli tedbirleri almak,
e) Kutsal yerlerin korunması için sarfedilen gayretleri ve Filistin halkının mücadelesi için sağlanan desteği koordine etmek, haklarını tekrar kazanması ve topraklarını kurtarması için Filistin halkına yardım etmek,
f) Bütün Müslüman milletlerin onur, bağımsızlık ve ulusal haklarını korumak amacıyla verdikleri mücadeleyi desteklemek;
g) Üye devletler ile diğer ülkeler arasında işbirliği ve anlayışı geliştirmeye elverişli ortam yaratmak.
GÖRÜŞÜLEN KONULAR VE ALINAN KARARLAR
İslam Konferansı Örgütü ilgilendiği konular itibariyle siyasi gündemi ağırlıklı bir forum niteliğindedir.
Bugüne kadar yapılan İslam Konferansları toplantılarında genel olarak, Orta Doğu sorunu, Filistin meselesi, Kudüs şehrinin statüsü, Keşmir, Afganistan, Irak ve bu bağlamda Kıbrıs ve Batı Trakya Türk azınlığının sorunları ile dünyanın muhtelif yerlerindeki diğer Müslüman topluluk ve cemaatlerin durumları ele alınmakta, ayrıca uluslararası toplumun gündemini belirleyen silahsızlanma, ekonomik kalkınma, çevre, sosyal, kültürel işbirliği ve enformasyon konuları üzerinde de durulmaktadır.
İKÖ'NÜN ORGANLARI
İslam Zirvesi
Kuruluş Şartı uyarınca İslam Konferansı Örgütü'nün en yetkili organı Devlet ve Hükümet başkanlarının katıldığı İslam Zirvesi'dir. Zirve 3 yılda bir toplanmaktadır. Son olarak 11. İslam Zirvesi 13-14 Mart 2008 tarihlerinde Dakar’da (Senegal) düzenlenmiştir.
12. İslam Zirvesi’nin ise, 2011 yılında Mısır’da düzenlenmesi öngörülmektedir.
İslam Ülkeleri Dışişleri Bakanları Konferansı (İDBK)
İslam Ülkeleri Dışişleri Bakanları Konferansı en az yılda bir kez toplanmaktadır. Bakanlar ayrıca, her yıl BM olağan Genel Kurulu toplantıları marjında Genel Kurul gündeminde yer alan konularda eşgüdüm sağlanması amacıyla da bir araya gelmektedirler.
14–16 Haziran 2004 tarihleri arasında gerçekleştirilen 31. İDBK’ya ülkemiz evsahipliği yapmıştır. 31. İDBK’da, örgütün reform çabalarına ilişkin kabul edilen diğer kararların yanında, KKTC’de halkın çoğunluğunun Annan Planı’na referandumda olumlu oy vermiş olduğu da göz önünde bulundurularak, KKTC’nin gelecekte İKÖ toplantılarına planda BM Genel Sekreteri tarafından kullanılan tanıma uygun olarak ‘‘Kıbrıs Türk Devleti’’ sıfatıyla katılması kararlaştırılmıştır.
35. İDBK 2008 yılı Haziran ayında Kampala’da, 36. İDBK 2009 yılı Mayıs ayında Şam’da düzenlenmiştir. 37. İDBK ise 18-20 Mayıs 2010 tarihlerinde Duşanbe’de düzenlenmiştir. 38. İDBK’nın 28-30 Haziran 2011 tarihlerinde Astana’da gerçekleştirilmesi kararlaştırılmıştır.
Genel Sekreterlik
İKÖ Yazmanlık hizmetleri Merkezi Suudi Arabistan'ın Cidde şehrinde olan Genel Sekreterlik tarafından yerine getirilmektedir. Genel Sekreter, İslam Ülkeleri Dışişleri Bakanları Konferansı tarafından, 4 yıl için, bölge esasına göre (Asya, Afrika ve Arap ülkeleri) üye ülkeler tarafından gösterilen adaylar arasından seçilmektedir.
Kuala Lumpur'da toplanan 27. İDBK'da (2000) Genel Sekreterliğe getirilen Faslı Abdülvahid Belkeziz’in görev süresini tamamlamasının ardından, 14–16 Haziran 2004 tarihleri arasında İstanbul’da gerçekleştirilen 31. İDBK toplantısında Türkiye’nin adayı Prof.Dr. Ekmeleddin İhsanoğlu İKÖ Genel Sekreterliği’ne seçilmiştir. Genel Sekreter İhsanoğlu 1 Ocak 2005 tarihinden bu yana görevini sürdürmektedir.
İKÖ'NÜN BÜTÇESİ
İKÖ bütçesi üye ülkelerin ödedikleri katkı paylarından karşılanmaktadır. Katkı payları ülkelerin milli gelirine göre saptanmıştır. Türkiye'nin ödemekte olduğu katkı payı oranı İKÖ Genel Sekreterliği ve yan kuruluşlarının toplam bütçelerinin % 5’idir.
İKÖ’NÜN YAN KURULUŞLARI
İslam Konferansı Örgütü zaman içinde gelişmiş, üye ülkeler arasında ekonomik, sosyal ve kültürel konularda işbirliğinin geliştirilmesine katkıda bulunulması amacıyla muhtelif merkez ve kurumlar ihdas olunmuştur. Bunları üç başlık altında sıralamak mümkündür:
a) Yan Kuruluşlar
- İslam Ülkeleri İstatistik, Ekonomik ve Sosyal Araştırma ve Eğitim Merkezi-Statistical, Economic, Social Research and Training Centre for Islamic Countries (SESRIC-Ankara) (www.sesrtcic.org)
- İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi-Research Center for Islamic History, Art and Culture (IRCICA-İstanbul) (www.ircica.org)
- İslam Ticareti Geliştirme Merkezi-Islamic Centre for the Development of Trade (ICDT-Kazablanka) (www.icdt-oic.org)
- İslam Teknoloji Üniversitesi-Islamic University of Technology (IUT-Dakka) (www.iutoic-dhaka.edu)
- İslam Fıkıh Akademisi-Islamic Fiqh Academy (IIFA-Cidde) (www.fiqhacademy.org)
- İslam Dayanışma Fonu-Islamic Solidarity Fund (ISF-Cidde) (www.isf-fsi.org)
- Nijer İslam Üniversitesi (Islamic University in Niger) (www.universite-say.ne)
- Uganda İslam Üniversitesi (Islamic University in Uganda) (www.iuiu.ac.ug)
b) Uzmanlık Kuruluşları
- İslam Kalkınma Bankası-Islamic Development Bank (IDB-Cidde) (www.isdb.org)
- İslam Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü-Islamic Educational, Scientific and Cultural Organisation) (ISESCO-Rabat) (www.isesco.org.ma)
- Uluslararası İslam Haber Ajansı-International Islamic News Agency (IINA-Cidde) (www.islamicnews.org.sa)
- İslam Ülkeleri Yayın Örgütü-Islamic States Broadcasting Organization (ISBO-Cidde) (www.isboo.org)
c) Bağlı Kuruluşlar
- İslam Başkentleri ve Şehirleri Örgütü-Organization of Islamic Capitals and Cities (OICC-Cidde) (www.oicc.org)
- Uluslararası İslam Hilal Komitesi-Islamic Committee of the International Crescent (ICIC-Bingazi)
- İslam Konferansı Diyalog ve İşbirliği Gençlik Forumu-Islamic Conference Youth Forum for Dialogue and Cooperation (ICYFDC-İstanbul) (www.icyf.com)
- İslam Gemi Sahipleri Birliği-Organization of Islamic Shipowners Association (OISA-Cidde) (www.oisaonline.com)
- İslam Ticaret ve Sanayi Odası-Islamic Chamber of Commerce and Industry (ICCI-Karaçi) (www.icci-oic.org)
- İslami Bankalar ve Finans Kurumları Genel Birliği-General Council for Islamic Banks and Financial Institutions (GCIBFI) (www.cibafi.org)
- İslam Ülkeleri Müteahhitler Birliği-Federation of Contractors from Islamic Countries (FOCIC)
- İslami Dayanışma Spor Federasyonu-Islamic Solidarity Sports Federation (ISSF-Riyad)
- Uluslararası Arap-İslam Okulları Federasyonu-World Federation of Arabo-Islamic International Schools (WFAIIS-Cidde) (www.wfais.org)
- İslam Dünyası Bilim Akademileri-Islamic World Academy of Sciences (IAS-Ürdün) (www.ias-worldwide.org)
- Uluslararası Müslüman İzciler Birliği-International Union of Muslim Scouts (IUMS-Cidde)
- İslam Ülkeleri Müşavirler Federasyonu-Federation of Consultants from Islamic Countries (FCIC-İstanbul) (www.fcic-org.com)
- İKÖ Bilgisayar Acil Müdahale Ekibi-OIC Computer Emergency Response Team (OIC-CERT- Malezya)
İstanbul İslam Konferansı Örgütü tarafından Nijer, Uganda, Malezya ve Bangladeş'te kurulan veya örgüt tarafından finanse edilen 4 adet İslam Üniversitesi bulunmaktadır.İslam Konferansı Örgütü çerçevesinde Bakanlar düzeyinde belirli konularda çalışmalar yapmak üzere (Ad-Hoc) statüde, Kudüs Komitesi, Filistin Komitesi, Afganistan Komitesi gibi Komiteler mevcuttur.
İKÖ yan kuruluşlarından, İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi ve İslam Ülkeleri İstatistik, Ekonomik ve Sosyal Araştırma ve Eğitim Merkezi’nin Sekretaryaları Türkiye’de bulunmaktadır. İKÖ’ye bağlı kuruluşlardan İslam Konferansı Diyalog ve İşbirliği Gençlik Forumu Sekretaryası Eylül 2006’da İstanbul’da açılmıştır.
Öte yandan, son yıllarda İKÖ’nün yeniden yapılandırılması konusunda çalışmalar yapılmaktadır. Aralık 2005’te Mekke’de toplanan Olağanüstü İslam Zirvesi’nde kabul edilen İslam Dünyasını Bekleyen Sorunlara Karşı 10 Yıllık Eylem Programı ve İKÖ’de reforma yönelik Akil Adamlar Komisyonu tarafından hazırlanan rapor yeniden yapılanma sürecinde önemli gelişmeler olarak değerlendirilmektedir.
Bu raporlarda özellikle İKÖ kararlarının uygulanabilirliğini artırmak ve krizlere anında müdahil olabilmek amacıyla tesis edilmesi öngörülen İcra Komitesi’nin de son dönemde işlevsellik kazandığı gözlenmektedir. İKÖ Zirve ve Dışişleri Bakanları Troykalarının bir araya gelmesi ile oluşan İcra Komitesi önemli gelişmeler karşısında ilgili tüm üye ülkelerin de katılımıyla toplantılar yapmaktadır. Örneğin, Ağustos 2006’da Malezya’da, Lübnan krizi nedeniyle Hükümet başkanları seviyesinde bir genişletilmiş İcra Komitesi Toplantısı yapılmıştır.
Bunların dışında yılda bir kez toplanan Ekonomik, Kültürel ve Sosyal İşler İslam Komisyonu bulunmaktadır. Üye ülkelerin katıldığı bu Komisyon, bir yandan Örgütün yan kuruluşlarının Genel Kurulu olarak vazife görmekte, bir yandan da ekonomik, kültürel ve sosyal konularda İslam dünyasını ilgilendiren konuları ele alarak, İslam Ülkeleri Dışişleri Bakanları Konferansına tavsiyelerde bulunmaktadır.
Daimi Komiteler
Üçüncü İslam Zirvesinde üye ülkeler arasındaki çeşitli alanlardaki işbirliğini güçlendirmek ve eşgüdüm sağlamak amacıyla her birine bir Devlet Başkanının başkanlık ettiği üç Daimi Komite kurulmuştur. Daimi Komiteler şunlardır:
• Enformasyon ve Kültürel İşler Daimi Komitesi (COMIAC – Senegal )
• Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi (COMCEC – Türkiye )
• Bilimsel ve Teknolojik İşbirliği Daimi Komitesi (COMSTECH – Pakistan )Bu komiteler, uygulamada İKÖ Zirvesine muhatap olmakta ve faaliyetleri hakkındaki raporlarını Zirveye sunmaktadırlar.
İSEDAK
İKÖ bünyesinde ekonomik işbirliği konularının giderek önem kazanmasıyla birlikte, 1981 yılında Mekke’de yapılan Üçüncü İslam Zirvesi’nde, Ekonomik İşbirliğinin Güçlendirilmesine Yönelik Eylem Planı kabul edilmiş ve Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi’nin (İSEDAK) kurulması kararlaştırılmıştır.
İSEDAK, 1984 Ocak ayında Kazablanka’da yapılan Dördüncü İslam Zirvesi’nde Türkiye Cumhurbaşkanı’nın Komitenin Daimi Başkanlığına seçilmesiyle faaliyetlerine başlamıştır. İSEDAK’ın ülkemizdeki koordinatörlüğü Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı tarafından yürütülmektedir.
İSEDAK 1985 yılından bu yana Sayın Cumhurbaşkanlarımızın başkanlıklarında, Bakanlar düzeyinde 25 toplantı gerçekleştirmiştir. 25. İSEDAK Toplantısı 5-9 Kasım 2009 tarihlerinde İstanbul’da yapılmıştır. 26. İSEDAK Toplantısı ise 5-8 Ekim 2010 tarihlerinde İstanbul’da gerçekleştirilecektir. (www.comcec.org)
İSEDAK’ın belli başlı görevleri:
- İslam Konferansı Örgütü tarafından ekonomik ve ticari işbirliği alanında alınmış ve alınacak kararların uygulanmasını izlemek;
- Üye ülkeler arasında ekonomik ve ticari işbirliğini güçlendirmek için mümkün olan yolları incelemek,
- Üye ülkelerin ekonomik ve ticari alanlarındaki kapasitelerini artırmaya yönelik programlar hazırlamak ve öneriler sunmaktır.